Nhắc đến Nguyễn Phi Khanh chúng ta không thể không nhớ đến những áng thơ vang danh của ông. Ông không những là một nhà thơ mà còn là một nhân vật lịch sử oai hùng của dân tộc. Những trang thơ của ông thường viết về thiên nhiên cùng những suy ngẫm sâu sắc về cuộc đời. Nếu bạn là một người có thú vui sưu tầm thơ thì đây là một điểm đến tuyệt vời dành cho bạn.
Tặng Đông Triều Phạm tiên sinh 贈東潮范先生
人生天地一蘧廬，
無奈離群久素居。
今日相逢數杯酒，
他時倍勝百封書。
Tặng Đông Triều Phạm tiên sinh
Nhân sinh thiên địa nhất cừ lư,
Vô nại ly quần cửu xác cư.
Kim nhật tương phùng sổ bôi tửu,
Tha thời bội thắng bách phong thư.
Dịch nghĩa
Người ta sống trong trời đất như một nhà trạm,
Sao có thể lìa bầy ở cô đơn một mình lâu được.
Hôm nay gặp nhau hãy cạn mấy chén rượu,
Còn hơn lúc khác nhận được hàng trăm phong thư của nhau.
Thanh Hư động ký 清虛洞記
賢達者之出處，其動也以天，其樂也以天。天者何？一至清虛至大而已。四時成歲而不顯其功，萬物蒙恩而不顯其蹟。非至清至虛至大者，疇若是乎？
我冰壼相公以天鍾岳降之才，蓍蔡皇謨，棟梁宗社。頃遭大定之變，有清內難之功。靜倒懸於國脈線髮之際，任獨力於邦基臲卼之日。是乃乾坤締造之一初也，非動以天者能苦是乎？
及其昏亂之蹟息，仁義之效白，王業金甌，國家盤石，然後留侯，晉公之志，始浩然而不可遏，是又明哲保身之一機也，非樂以天者又能若是乎？
於是乃奏乞崑山荒閒之地一區，規為退休之舍。二帝嘉其功，而志勿之奪，俯以徇之。爰相厥宜，審度形勢。一鼓牛飲，萬夫蟻集，斲幽刈醫，鏟巉斧巇。於是玉渫者灑，榛薄者闢，
役徒具材，登陾洛繹。不閱月而椓築鏝飭之工畢濟，高者窿如，卑者皓如，晞遙青，圈奇圍秀，凡憩息觀遊之名稱不一，而總則曰清虛洞焉。
既成，睿宗皇帝親勒碑，額之洞顏。太上皇帝親製碑銘，勒于岩陰，皆所以旌勳舊，示勸獎也。公朝之退，匹馬嘉林，扁舟平灘。攜謝傅遊山之朋，歌陶潛歸去之辭。幅巾倘佯以登乎岩之上。岫煙島霞，錦蟠綺舒，林荑澗葩，綠翻紅駭。涼可漪，劉可掬，芳可嚥，秀可餐。凡所謂清冷之狀，
營營之聲，悠悠而虛，淵然而靜，與耳目心神謀者，蓋已與溟涬太虛接而遊乎萬物之表。噫！宇宙中間，造物者設如此之境以待夫人者亦多矣。然而成功之會，若發縱指示之蕭何，且械繫焉；椒房至親之馬援，猶謗毀焉，豈成功而不能退休者歟？至若十上丐章之永叔，而思穎之志未償，一年半病之溫公，而思洛之心莫遂，豈退休亦有待而難必者歟？
今我相公，其始也天既以功名之會付之，其終也天又以泉石之趣委之，無成功不退之嫌，無退休難必之歎。是其出與處，動與樂，皆以天也。顧歉於造物有以待之之意耶？若夫大臣一身進退繫國輕重，
則君子固有終身之懮，非若鄙夫之事君者，既患得又患失，其得也，售諛獻佞，無所不為；其失也，艴然遠去，心懷怏怏。此烏足置齒於賢達出處之論耶？
嗚呼！乾坤之光霽難常，豪杰之經綸有會。安得溯紫清，沖碧虛以從遊於造物之所遇耶？
昌符八年甲子腊月，蘂溪阮飛卿記。
Thanh Hư động ký
Hiền đạt giả chi xuất xử, kỳ động giả dĩ thiên, kỳ lạc dã dĩ thiên. Thiên giả hà? Nhất chí thanh chí hư chí đại nhi dĩ. Tứ đời thành tuế nhi bất hiển kỳ công, vạn vật mông ân nhi bất hiển kỳ tích. Phi chí thanh chí hư chí đại giả, trù nhược thị hồ?
Ngã Băng Hồ tướng công dĩ thiên chung nhạc giáng chi tài, thi thái hoàng mô, đống lương tông xã. Khoảnh tao Đại Định chi biến, hữu thanh nội nạn chi công.
Tĩnh đảo huyền ư quốc mạch tuyến phát chi tế, nhậm độc lực ư bang cơ niết ngột chi nhật. Thị nãi càn khôn đế tạo nhất sơ dã, phi động dĩ thiên giả năng nhược thị hồ?
Cập kỳ hôn loạn chi tích tức, nhân nghĩa chi hiệu bạch, vương nghiệp kim âu, quốc gia bàn thạch, nhiên hậu Lưu Hầu, tấn Công chi chí, thuỷ hạo nhiên nhi bất khả át, thị hựu minh triết bảo thân chi nhất cơ dã, phi lạc dĩ thiên giả hựu năng nhược thị hồ?
Ư thị nãi tấu khất Côn Sơn hoang nhàn chi địa nhất khu, Qui vi thoái hưu chi xá. Nhị đế gia kỳ công, nhi chí vật chi đoạt, phủ dĩ tuẫn chi. Viên tướng quyết nghi, thẩm đạc hình thế. Nhất cổ ngưu ẩm, vạn phu nghĩ tập, trác u nghệ ế, sạn sàm phủ hy.
Ư thị ngọc tiết giả sái, trăn bạc giả tịch, dịch đồ cụ tài, đăng nhưng lạc dịch. Bất duyệt nguyệt nhi trác trúc man sức chi công tất tế, cao giả lung như, ty giả hạo như, hy dao đê thanh, khuyên kỳ vi tú, phàm khế tức quan du chi danh xưng bất nhất, nhi tổng tắc viết “Thanh Hư động” yên.
Ký thành, Duệ Tông hoàng đế thân lặc bi, ngạch chi động nhan. Thái thượng hoàng đế thân chế bi minh, lặc vu nham âm, giai sở dĩ tinh huân cựu, thị khuyến tưởng dã. Công triều chi thoái, thất mã Gia Lâm, biển châu Bình Than. Huề Tạ Phó du sơn chi bằng, ca Đào Tiềm “Qui khứ chi từ”.
Bức cân thảng dương dĩ đăng hồ nham chi thượng. Tụ yên đảo hà, cẩm bàn ỷ thư; lâm di giản ba, lục phiên hồng hãi. Lương khả y, lưu khả cúc, phương khả yến, tú khả xan. Phàm sở vị thanh lãnh chi trạng, dinh dinh chi thanh, du du nhiên nhi hư, uyên nhiên nhi tĩnh, dữ nhĩ mục tâm thần mưu giả, cái dĩ dữ minh hãnh thái hư tiếp nhi du hồ vạn vật chi biểu. Y!
Vũ trụ trung gian, tạo vật giả thiết như thử chi cảnh dĩ đãi phù nhân giả diệc đa hĩ. Nhiên nhi thành công chi hội, nhược phát túng chỉ thị chi Tiêu Hà, thả giới hệ yên; tiêu phòng chí thân chi Mã Viện, do báng huỷ yên, khởi thành công nhi bất năng thoái hưu giả dư?
Chí nhược thập thượng cái chương chi Vĩnh Thúc, nhi tư Dĩnh chi chí vị thường, nhất niên bán bệnh chi Ôn Công, nhi tư Lạc chi tâm mạc toại, khởi thoái hưu diệc hữu đãi nhi nan tất giả dư?
Kim ngã Tướng công, kỳ thuỷ dã thiên ký dĩ công danh chi hội phó chi; kỳ chung dã thiên hựu dĩ tuyền thạch chi thú uỷ chi, vô thành công bất thoái chi hiềm, vô thoái hữu nan tất chi thán.
Thị kỳ xuất dữ xử, động dữ lạc, giai dĩ thiên dã. Cố khiểm ư tạo vật hữu dĩ đãi chi chi ý da? Nhược phù đại thần nhất thân tiến thoái hệ quốc khinh trọng, tắc quân tử cố hữu chung thân chi ưu, phi nhược bỉ phu chi sự quân giả,
ký hoạn đắc hựu hoạn thất, kỳ đắc dã, thụ du hiến nịnh, vô sở bất vi; kỳ thất dã, phật nhiên viễn khứ, tâm hoài ưởng ưởng. Thử ô túc trí xỉ ư hiền đạt xuất xử chi luận da?
Ô hô! Càn khôn chi quang tễ nan thường, hào kiệt chi kinh luân hữu hội. An đắc tố tử thanh, xung bích hư dĩ tòng du ư tạo vật chi sở ngộ da?
Thành trung hữu cảm ký trình đồng chí 城中有感寄呈同志
朝中朱紫動紛紛，
幻眼誰能各自分。
頭上老天依日月，
人間夢景付煙雲。
習池何處招山簡？
杜曲無錢覓廣文。
謀議廟堂吾豈敢，
擬將泉石夢諸君。
Thành trung hữu cảm ký trình đồng chí
Triều trung chu tử động phân phân,
Huyễn nhãn thuỳ năng các tự phân.
Đầu thượng lão thiên y nhật nguyệt,
Nhân gian mộng cảnh phó yên vân.
Tập Trì hà xứ chiêu Sơn Giản?
Đỗ Khúc vô tiền mịch Quảng Văn.
Mưu nghị miếu đường ngô khởi cảm!
Nghĩ tương tuyền thạch mộng chư quân.
Dịch nghĩa
Trong triều, áo đỏ, áo tía cử động rối loạn,
Bởi mắt chẳng tinh, ai mà phân biệt được mình.
Trên đầu có trời già, nương tựa tháng ngày,
Cõi đời là cảnh mộng, phó mặc mây khói.
“Tập Trì” biết nơi nao mà mời Sơn Giản?
“Đỗ Khúc” không có tiền để tìm Quảng Văn.
Bàn tính việc miếu đường, tôi đâu dám!
Chỉ mong nơi lâm tuyền mơ gặp các ông.
Thao giang quận xá 洮江郡舍
東風送暖逗晴軒，
堆綠穠紅甲乙蘩。
山鳥數聲啼觸處，
夢回疑是蕊村園。
Thao giang quận xá
Đông phong tống noãn đậu tình hiên,
Đôi lục nùng hồng giáp ất phiền.
Sơn điểu sổ thanh đề xúc xứ,
Mộng hồi nghi thị Nhị thôn viên.
Dịch nghĩa
Gió xuân đưa hơi ấm vào hiên sáng,
Khắp đó đây lá xanh hoa đỏ tốt tươi.
Vài tiếng chim rừng khắc khoải từ đâu vọng tới,
Chiêm bao bừng tỉnh, ngỡ là vườn xóm Nhị Khê.
Thiên Thánh Hữu Quốc tự tảo khởi 天聖佑國寺早起
仙家宮闕近蓬萊，
耳伴鈞天夢易迴。
睡起春朝無個事，
東風庭院看花開。
Thiên Thánh Hữu Quốc tự tảo khởi
Tiên gia cung khuyết cận Bồng Lai,
Nhĩ bạn quân thiên mộng dị hồi.
Thuỵ khởi xuân triêu vô cá sự,
Đông phong đình viện khán hoa khai.
Dịch nghĩa
Cung điện thần tiên gần với cảnh Bồng Lai,
Nhạc trời ở bên tai nên giấc mộng dễ tỉnh.
Sáng mùa xuân thức dậy không có việc gì làm.
Chỉ xem hoa nở trước gió xuân ở ngoài sân.
Thiên Trường chu trung kỳ 1 天長舟中其一
肇慶東南詠浦西，
小舟傍柳過前溪。
春風不解禁愁思，
卻放鵑聲隔岸啼。
Thiên Trường chu trung kỳ 1
Triệu Khánh đông nam, Vịnh phố tê (tây),
Tiểu chu bạng liễu quá tiền khê.
Xuân phong bất giải câm sầu tứ,
Khước phóng quyên thanh cách ngạn đề.
Dịch nghĩa
Phía đông nam là Triệu Khánh, phía tây là bến Vịnh,
Chiếc thuyền con sát bên rặng liễu lướt qua dòng khe phía trước.
Gió xuân chẳng gỡ được mối sầu ầm ỉ,
Lại buông tiếng quyên kêu bên kia bờ.
Thiên Trường chu trung kỳ 2 天長舟中其二
一篷煙雨泛晴春，
紫閣鶯花夢裡人。
湖海四年多病疾，
扁舟愁殺未歸人。
Thiên Trường chu trung kỳ 2
Nhất bồng yên vũ phiếm tình xuân,
Tử các oanh hoa mộng lý nhân.
Hồ hải tứ niên đa bệnh tật,
Biển chu sầu sát vị quy nhân.
Dịch nghĩa
Một mái thuyền khói mưa, lênh đênh dưới nắng xuân,
Trong giấc mộng, tấm thân vẫn ở gác tía oanh hoa.
Hồ hải bốn năm nay, nhiều bệnh tật,
Trong chiếc thuyền con, buồn chết được cho kẻ chưa về.
Thiên Trường thí hậu hữu cảm 天長試後有感
萬里來觀國上賓，
科場誤作彀中人。
東風御苑花容動，
細雨乾坤柳色新。
雙鯉闊傳江上信，
扁舟囚繫客中身。
今朝最是愁腸處，
一別庭闈勝半春。
Thiên Trường thí hậu hữu cảm
Vạn lý lai quan quốc thượng tân,
Khoa trường ngộ tác cấu trung nhân.
Đông phong ngự uyển hoa dung động,
Tế vũ càn khôn liễu sắc tân.
Song lý khoát truyền giang thượng tín,
Biên chu tù hệ khách trung thân.
Kim triêu tối thị sầu trường xứ,
Nhất biệt đình vi thắng bán xuân.
Dịch nghĩa
Từ muôn dặm đến xem những thượng khách của nước nhà,
Đã lỡ là người ở “trong tầm bắn” của khoa trường.
Gió xuân trong vườn ngự, dáng hoa lay động,
Mưa nhỏ khắp bầu trời, xanh non nhành liễu.
Đôi cá chép thảnh thơi truyền tin tức trên sông,
Chiếc thuyền nhỏ còn giam hãm tấm thân nơi đất khách!
Sáng nay chính là lúc đau lòng nhất,
Từ khi xa cách đình vi đã quá nửa xuân rồi!
Thôn cư (Sổ duyên thư thất yểm bồng cao) 村居（數椽書室掩蓬筸）
數椽書室掩蓬筸，
池草園林夢入騷。
覆屋霜勻千瓦重，
侵門日上半籬高。
病中活計存靈藥，
身外浮名付濁醪。
萬事無營心自可，
春風滿砌太陶陶。
Thôn cư (Sổ duyên thư thất yểm bồng cao)
Sổ duyên thư thất yểm bồng cao,
Trì thảo viên lâm mộng nhật tao.
Phú ốc sương quân thiên ngoã trọng,
Xâm môn nhật thượng bán ly cao.
Bệnh trung hoạt kế tồn linh dược,
Thân ngoại phù danh phó trọc giao.
Vạn sự vô doanh tâm tự khả,
Xuân phong mãn xế thái giao giao!
Dịch nghĩa
Vài gian nhà học khuất trong lau lách,
Cỏ cây bên ao vườn đưa vào hồn thơ.
Sương phủ trên mái nhà, trĩu nặng ngàn viên ngói,
Mặt trời lẩn vào cửa, lên cao tới lưng giậu.
Khi ốm đã có vị thuốc tiên cứu chữa,
Cái danh hão ở ngoài thân đã có chén rượu đục xoá bỏ.
Muôn việc chẳng màng, lòng tự thoải mái,
Gió xuân đầy thềm, thú biết bao nhiêu!
Thôn cư (Tùng quân tam kính tại) 村居（松筠三徑在）
松筠三徑在，
歲晚薄言歸。
把酒看秋色，
攜筇步夕暉。
雲空山月出，
天闊塞鴻飛。
忽聽昏鐘報，
呼童掩竹扉。
Thôn cư (Tùng quân tam kính tại)
Tùng quân tam kính tại,
Tuế vãn bạc ngôn quy.
Bả tửu khan thu sắc,
Huề cùng bộ tịch huy.
Vân không sơn nguyệt xuất,
Thiên khoát tái hồng phi.
Hốt thính hôn chung báo,
Hô đồng yểm trúc phi.
Dịch nghĩa
Ba luống tùng trúc còn đó,
Tuổi già tính chuyện trở về.
Cầm chén rượu ngắm sắc thu,
Mang chiếc gậy dạo bước dưới ánh chiều.
Mây quang vầng trăng ló trên núi,
Trời rộng chim hồng ngoài ải tung bay.
Bỗng nghe chuông tối ngân lên.
Gọi trẻ khép cánh phên tre.
Thôn cư cảm sự ký trình Băng Hồ tướng công 村居感事寄呈冰壼相公
稻畦千里赤如燒，
田野咻嗟意不聊？
后土山河方滌滌，
皇天雨露正迢迢。
吏胥網罟渾多竭，
民命膏脂半已消。
好把新詩當奏牘，
只今臥病未能朝。
Thôn cư cảm sự ký trình Băng Hồ tướng công
Đạo huề thiên lý xích như thiêu,
Điền dã hưu ta ý bất liêu?
Hậu thổ sơn hà phương địch địch,
Hoàng thiên vũ lộ chính thiều thiều!
Lại tư võng cổ hồn đa kiệt,
Dân mệnh cao chi bán dĩ tiêu.
Hảo bả tân thi đương tấu độc,
Chỉ kim ngoạ bệnh vị năng triều.
Dịch nghĩa
Ruộng nương nghìn dặm đỏ như cháy,
Đồng quê than van, không biết trông cậy vào đâu?
Non sông của Hậu thổ đang nứt nẻ,
Mưa móc của Hoàng thiên hãy còn xa vời!
Lưỡi tham quan lại vơ vét hết kiệt,
Mỡ màng của dân đã cạn mất nửa.
Xin đem bài thơ mới này thay cho tờ tấu,
Hiện nay đang nằm trên giường bệnh chưa thể đến chầu được.
Trên đây, chúng tôi đã chia sẻ đến các bạn những trang thơ đặc sắc nhất của nhà thơ Nguyễn Phi Khanh. Qua đó, ta càng thêm ngưỡng mộ ngòi bút tài hoa cùng những cảm xúc chân thành nhất của ông.