Nguyễn Phi Khanh 阮飛卿 (1355?-1428) tên thật là Nguyễn Ứng Long, hiệu là Nhị Khê, đến đầu đời Hồ (khoảng năm 1401) đổi tên là Nguyễn Phi Khanh. Ông là thân sinh của vị anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi. Sự nghiệp thơ ca của ông tuy không nhiều thi phẩm nhưng lại gây nên tiếng vang lớn trong nền thơ ca Việt Nam và đến nay vẫn vẹn nguyên giá trị.
Thôn gia thú 村家趣
抱籬竹樹萬條槍，
老屋弓餘古寺傍。
過雨池塘蛙語聒，
落花庭院燕泥香。
閒情湛湛春醪足，
世路茫茫午睡長。
醒後出門攜僕去，
逢人只向說農桑。
Thôn gia thú
Bão ly trúc thụ vạn điều thương,
Lão ốc cung dư cổ tự bàng.
Quá vũ trì đường oa ngữ quát,
Lạc hoa đình viện yến nê hương.
Nhàn tình trạm trạm xuân giao túc,
Thế lộ mang mang ngọ thuỵ trường.
Tỉnh hậu xuất môn huề bộc khứ,
Phùng nhân chỉ hướng thuyết nông tang.
Dịch nghĩa
Rào tre bao quanh nhà có muôn nhánh nhọn,
Nhà cũ độ hơn một cung ở bên ngôi chùa cổ.
Mưa tạnh, ao chuôm inh ỏi tiếng ếch,
Hoa rụng, đình viện ngát thơm bọt én.
Cảnh nhàn tênh tênh, rượu xuân uống đẫy,
Đường đời man mác, giấc ngủ kéo dài.
Tỉnh dậy ra cửa dắt đầy tớ đi theo,
Gặp ai cũng chỉ nói chuyện nông tang.
Thu dạ 秋夜 • Đêm thu
新愁舊恨撥難平，
南北情懷夢亦驚。
月色無人更無賴，
秋來夜夜總關情。
Thu dạ
Tân sầu cựu hận bát nan bình,
Nam bắc tình hoài mộng diệc kinh.
Nguyệt sắc vô nhân cánh vô lại,
Thu lai dạ dạ tổng quan tình.
Dịch nghĩa
Sầu mới hờn xưa khó dẹp yên,
Nỗi lòng nam, bắc, trong giấc mộng cũng giật mình.
Ánh trăng không người lại càng trơ trọi,
Mùa thu đến, đêm đêm vẫn vướng vất trong lòng.
Thu dạ lưu biệt Hồng Châu kiểm chính 秋夜留別洪州檢正
歸夢蕊溪北，
故人槐府邊。
清霜和別袂，
紅日上吟鞭。
愁緒憑杯斷，
新詩割淚傳。
相期三五夜，
共醉桂花天。
Thu dạ lưu biệt Hồng Châu kiểm chính
Quy mộng Nhị Khê bắc,
Cố nhân hoè phủ biên.
Thanh sương hoà biệt duệ,
Hồng nhật thượng ngâm tiên.
Sầu tự bằng bôi đoạn,
Tân thi cát lệ truyền.
Tương kỳ tam ngũ dạ,
Cộng tuý quế hoa thiên.
Dịch nghĩa
Tôi mơ về phía bắc Nhị Khê,
Bạn ở lại bên phủ hoè.
Giọt sương trong thấm vào tay áo từ biệt,
Mặt trời hồng soi lên chiếc roi thơ.
Nhờ chén rượu, cắt đứt mối sầu,
Gạt nước mắt trao bài thơ mới.
Hẹn nhau đến đêm rằm tới,
Cùng uống say dưới bầu trời hoa quế.
Thu dạ tảo khởi ký Hồng Châu kiểm chính 秋夜早起寄洪江檢正
寂寞書齋意不聊，
移床秋戶聽芭蕉。
月殘錦巷鐘聲曉，
風撼銅村馬足驕。
騷骨欲清詩更換，
病根未去藥還澆。
呼童凈掃柴門葉，
留待君來話隔朝。
Thu dạ tảo khởi ký Hồng Châu kiểm chính
Tịch mịch thư trai ý bất liêu,
Di sàng thu hộ thính ba tiêu.
Nguyệt tàn Cẩm hạng chung thanh hiểu,
Phong hám Đồng thôn mã túc kiêu.
Tao cốt dục thanh thi cánh hoán,
Bệnh căn vị khứ dược hoàn kiêu.
Hô đồng tịnh tảo sài môn diệp,
Lưu đãi quân lai thoại khách triều.
Dịch nghĩa
Thư phòng vắng vẻ tâm trạng bâng khuâng,
Rời giường đến cửa thu để nghe tiếng trên tàu chuối.
Trăng tàn ngõ Gấm chuông mai đã thỉnh,
Gió lộng xóm Đồng vó ngựa bon bon.
Thể cách văn chương muốn thanh tao, điệu thơ phải đổi,
Căn bệnh chưa dứt, thuốc còn phải sắc.
Gọi trẻ quét sạch lá trước cửa sài,
Chờ ông đến trò chuyện về những ngày hôm trước.
Thù Đạo Khê thái học “Xuân hàn” vận 酬道溪太學春寒韻
渺渺春城雪正漫，
東風牢鑽未全乾。
宦情細惹楊煙薄，
客緒偏隨杏雨殘。
流水高山琴下韻，
紅旗赤幟夢將闌。
鄰渠萬姓皆吾與，
此屋誰家面面寒。
Thù Đạo Khê thái học “Xuân hàn” vận
Diểu diểu xuân thành tuyết chính man,
Đông phong lao toản vị toàn can.
Hoạn tình tế nhạ dương yên bạc,
Khách tự thiên tuỳ hạnh vũ tàn.
Lưu thuỷ cao sơn cầm bất vận,
Hồng kỳ xích xí mộng tương lan.
Lân cừ vạn tính giai ngô dữ,
Thử ốc thuỳ gia diện diện hàn.
Dịch nghĩa
Thành xuân mờ mờ tuyết đương đầy,
Gió xuân bị khoá chặt nên chưa khô hẳn.
Ý làm quan chỉ vương nhẹ như làn khói trên cây dương liễu mờ nhạt,
Mối tình đất khách cũng tuôn theo với những hạt mưa hạnh tiêu tan.
Cung đàn nước chảy non cao, đã đứt nhịp,
Giấc mơ cờ hồng cờ thắm cũng hầu tàn.
Chỉ xót thương cho muôn họ đều là đồng bào của ta,
Dưới những mái nhà chen chúc của ai kia, khuôn mặt nào cũng rét buốt.
Thu nhật hiểu khởi hữu cảm 秋日曉起有感
殘夢疏疏醒曉鍾，
日含秋影射窗櫳。
客懷擁枕欹眠後，
心事焚香兀坐中。
庭外掃愁看落葉，
天邊隔淚數征鴻。
嗚呼世道何如我？
三撫遺編賦大東。
Thu nhật hiểu khởi hữu cảm
Tàn mộng sơ sơ tỉnh hiểu chung,
Nhật hàm thu ảnh xạ song lung.
Khách hoài ủng chẩm y miên hậu,
Tâm sự phần hương ngột toạ trung.
Đình ngoại tảo sầu khan lạc diệp,
Thiên biên cách lệ sổ chinh hồng.
Ô hô thế đạo hà như ngã?
Tam phủ di biên phú Đại đông.
Dịch nghĩa
Chuông sớm xa xa, tỉnh giấc mộng tàn,
Mặt trời ngậm bóng thu, dọi vào song cửa.
Nỗi lòng đất khách, sau giấc nghiêng gối nằm ngủ,
Một bầu tâm sự, trong khi đốt hương ngồi ngây.
Ngoài sân xem lá rụng quét sầu,
Đếm chim ngạn bên trời, rơi từng giọt lệ,
Than ôi! Cuộc đời như vậy, ta biết tính sao đây?
Ba lần vỗ sách cũ mà ngâm thơ Đại đông!
Thu nhật khiển hứng 秋日遣興
客枕槐亭又塞鴻，
如霜吟鬢欲成蓬。
閉門萬里連朝雨，
過眼三秋落葉風。
世態任他紈扇薄，
閑愁勸我酒杯空。
西窗一枕清眠足，
更詠新詩課小童。
Thu nhật khiển hứng
Khách chẩm hoè định hựu tái hồng,
Như sương ngâm mấn dục thành bồng.
Bế môn vạn lý liên triêu vũ,
Quá nhãn tam thu lạc diệp phong.
Thế thái nhiệm tha hoàn phiến bạc,
Nhàn sầu khuyến ngã tửu bôi không.
Tây song nhất chẩm thanh miên túc,
Cánh vịnh tân thi khoá tiểu đồng.
Dịch nghĩa
Gối khách đình hoè, lại như chim hồng ngoài ải,
Mái tóc nhà thơ như sương, muốn thành mớ bòng bong,
Nơi muôn dặm, đóng cửa, mưa suốt ngày,
Gió thu rụng lá, lướt qua trước mắt.
Thói đời mặc họ như chiếc quạt lụa mỏng manh,
Mối sầu vẩn vơ giục ta cạn chén.
Chiếc gối bên song, ngủ đã đầy giấc,
Lại vịnh thơ mới để dạy tiểu đồng.
Thu thành vãn vọng 秋城晚望
木落都城九月天，
斜陽罩地截雲煙。
離鴻遠遠迎風陣，
隙月涓涓隔樹懸。
吟興四時秋易感，
人生萬事老堪憐。
兵戈況復彫殘後，
遙望晴旻一慨然。
Thu thành vãn vọng
Mộc lạc đô thành cửu nguyệt thiên,
Tà dương tráo địa tiệt vân yên.
Ly hồng viễn viễn nghênh phong trận,
Khích nguyệt quyên quyên cách thụ huyền.
Ngâm hứng tứ thời thu dị cảm,
Nhân sinh vạn sự lão kham liên.
Binh qua huống phục điêu tàn hậu,
Dao vọng tình mân nhất khái nhiên.
Dịch nghĩa
Lá cây rụng ở đô thành, dưới bầu trời tháng chín,
Bóng chiều lồng mặt đất cắt ngang mây khói.
Đàn chim hồng biệt ly xa xa bay ngược gió,
Vầng trằng theo ngọn cây bóng qua kẽ lá.
Hứng ngâm thơ trong bốn mùa, tới mùa thu là dễ cảm nhất,
Muôn việc trong đời người, đến tuổi già càng đáng thương.
Huống chi lại là cảnh điêu tàn sau cơn binh hoả,
Trông vời trời tạnh, một phen ngậm ngùi!
Thu trung bệnh 秋中病
蕭蕭風動轉凄清，
天地初秋客子情。
隆慶二年新進士，
翹才三館舊書生。
少年敢負韓中獻，
多病還憐馬長卿。
萬事背人霄漸永，
貯愁攲臥數殘更。
Thu trung bệnh
Tiêu tiêu phong động chuyển thê thanh,
Thiên địa sơ thu khách tử tình.
Long Khánh nhị niên tân tiến sĩ,
Kiều Tài tam quán cựu thư sinh.
Thiếu niên cảm phụ Hàn Trung Hiến,
Đa bệnh hoàn liên Mã Trường Khanh.
Vạn sự bội nhân tiêu tiệm vĩnh,
Trữ sầu khi ngoạ sổ tàn canh.
Dịch nghĩa
Gió thổi vi vu, thời tiết chuyển lạnh lẽo,
Trời đất buổi đầu thu, nỗi lòng người đất khách.
Vị Tiến sĩ mới đầu năm Long Khánh thứ hai,
Vốn là thư sinh cũ ở ba quán Kiều tài.
Tuổi trẻ đâu dám phụ lòng ông Hàn Trung Hiến,
Bệnh nhiều lại càng thương cho Mã Trường Khanh.
Bao chuyện đều trái với ý người, đêm dài thêm mãi,
Chất chứa mối sầu nằm trằn trọc đến canh tàn!
Thướng Hồ thừa chỉ Tông Thốc 上胡承旨宗鷟
京國攜書二十年，
登龍每恨欠前緣。
蒙隨翰苑清風外，
春在東亭白酒邊。
萬丈光芒窺太白，
一團和氣挹伊川。
寸懷別後勞傾仰，
耿耿高明月夜懸。
Thướng Hồ thừa chỉ Tông Thốc
Kinh quốc huề thư nhị thập niên,
Đăng long mỗi hận khiếm tiền duyên.
Mộng tuỳ hàn uyển thanh phong ngoại,
Xuân tại đông đình bạch tửu biên.
Vạn trượng quang mang khuy Thái Bạch,
Nhất đoàn hoà khí ấp Y Xuyên.
Thốn hoài biệt hậu lao khuynh ngưỡng,
Cảnh cảnh cao minh nguyệt dạ huyền.
Dịch nghĩa
Du học ở kinh kỳ, hai chục năm nay,
Thường ân hận thiếu cái duyên may được bước lên cửa rồng.
Hồn mộng bay theo gió mát nơi vườn văn,
Lòng xuân ở lại bên chén rượu trắng chỗ đông đình.
Sáng ngời muôn trượng, nhìn thấy sao Thái bạch.
Hoà khí một vùng, múc ngòi Y Xuyên.
Sau khi tạm biệt, nghiêng dốc một lòng chiêm ngưỡng,
Vằng vặc vầng trăng, treo trong khoảng đêm trường.
Tị khấu sơn trung 避寇山中
山房盡日醉昏昏，
世路難危懶出門。
六帙慈親千里隔，
兩年寇亂一身存。
風塵天地空搔髮，
煙瘴林巒只斷魂。
謾有寸懷勞耿耿，
夜依牛斗望中原。
Tị khấu sơn trung
Sơn phòng tận nhật tuý hôn hôn,
Thế lộ nan nguy lãn xuất môn.
Lục dật từ thân thiên lý cách,
Lưỡng niên khấu loạn nhất thân tồn,
Phong trần thiên địa không tao phát,
Yên chướng lâm man chỉ đoạn hồn.
Mạn hữu thôn hoài lao cảnh cảnh,
Dạ y Ngưu Đẩu vọng trung nguyên.
Dịch nghĩa
Dưới mái nhà trong núi suốt ngày say li bì,
Đường đời nguy nan, biếng ra khỏi cửa.
Mẹ già sáu mươi tuổi, cách xa ngàn dặm,
Loạn lạc hai năm nay, một thân vẫn còn.
Đất trời gió bụi mà cứ gãi tóc suông.
Lam chướng núi rừng, chỉ những mòn mỏi tâm hồn!
Dai dẳng một tấm lòng canh cánh lo âu,
Đêm đêm theo sao Ngưu sao Đẩu trông ngóng về trung nguyên.
Nguyễn Phi Khanh cùng những trang thơ của ông luôn được mọi người coi trọng và săn đón. Hãy suy ngẫm những ý nghĩa sâu sắc của bài thơ này thấy được những giá trị và phong cách sáng tác thơ của ông. Mời các bạn đón xem phần còn lại của chúng tôi nhé!