Hoàng Cầm tên thật là Bùi Tằng Việt, sinh ngày 22/2/1922 tại xã Phúc Tằng, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, quê gốc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Ông nổi tiếng với vở kịch thơ Hận Nam Quan, Kiều Loan và các bài thơ Lá diêu bông, Bên kia sông Đuống. Bài thơ Bên kia sông Đuống được chọn vào giảng dạy trong giáo trình trung học phổ thông gắn liền với nhiều thế hệ bạn đọc. Hôm nay, chúng tôi xin giới thiệu đến quý độc giả tập thơ kịch Kiều Loan đầy hấp dẫn. Hãy cùng nhau cảm nhận nhé!
Đoạn 4
(Vũ tướng quân xem hồ sơ, lắc đầu.
Một lát, Hiệu uý ra, dáng vội vã)
Hiệu uý:
Tôi nghe đồn sắp chém hai tội nhân
Các quan trong triều xôn xao bàn tán
Bãi chém phía Tây môn, mây u ám
Cỏ dướn mình lên đợi tắm máu người
Phiên chợ chiều nay không họp nữa rồi
Xin chủ tướng nhanh chân vào bệ kiến
Vũ tướng quân (lắc đầu):
Đức chúa thượng, những khi còn giao chiến
Ngài căm hờn quân địch đến vô cùng
Chém tù binh và đóng cũi trôi sông
Những tướng sĩ không kịp giờ tự tận
Nay bắt được hai người thì cơn giận
Của nhà vua càng thêm nỗi kinh hoàng
Hiệu uý:
Sợ cơn giận nhà vua để mất Kiều Loan
Cách xử sự người anh hùng không thế!
Hay tướng quân để tôi vào trước bệ
Tâu Chúa công: người đó đã chăm nuôi
Đã thương yêu, đã đem cả cuộc đời
Từ trứng nước, tạo nên người danh tướng
Cho nhà vua (bước lên bệ đá )
Vũ tướng quân:
Không! Ngươi im đi! Bước xuống
Việc riêng của ta, vùi kín là xong!
Ta mất Kiều Loan, không thể mất Chúa công
Hiệu uý:
Trả lại triều đình miếng ngon vật quý
Trả lại triều đình gươm vàng ngựa tía
Rồi trở về làm một kẻ thường dân
Có tình thương yêu, có nghĩa có nhân…
Trời ơi ! Sao tôi không gặp tình cảnh ấy?
Giá tôi là tướng quân…
Vũ tướng quân:
Đừng làm bậy! Ơn chúa công dẫu thác chửa báo đền
Dám kể chi tình nhi nữ yếu hèn…
Hiệu uý:
Nửa đêm nay lên đường đi phạt Bắc
Lòng chủ tướng sẽ âm thầm vướng mắc
Hình ảnh người đẫm máu chợ kinh đô
Vũ tướng quân:
Biết làm sao, ta cũng muốn điên rồ
Cười thảm thiết mà quên phăng dĩ vãng
Khóc vô tư cho nguôi niềm ly tán
Rồi thiếp đi trong ác mộng kinh hồn
Kiều Loan ơi! Khi mưa rụng đầu non
Quê hương ấy mịt mù bao tâm sự…!
Hiệu uý:
Ba ngày nữa thì đầu rơi giữa chợ
Máu thơm lừng dâng tôn miếu hoàng gia
Dòng máu kia …
Vũ tướng quân:
Đừng xúc động lòng ta
Từ đêm nay ta say sưa dẹp loạn
Vui với ba quân những cơn hoạn nạn
Lấy vinh quang khoá kín nỗi buồn thương
Hiệu uý:
Nửa đêm nay đoàn binh sĩ lên đường
Tôi cũng theo tướng quân đi đánh trận
Khi núi rừng xa không còn mây vẩn
Khi gió đùa trên bãi nguyệt đầu sông
Tôi lắng nghe tiếng khóc dội trong lòng
Từ chiều qua, xin tướng quân tha thứ
Tôi đã mê vì đã nghe tâm sự
Tôi đã yêu nỗi khổ của người điên
Đẹp như ma trong mớ tóc rối ren
Đẹp rớm máu trong bàn tay rét cóng
Đẹp hồ tinh trong mắt xanh sâu rộng
Trong chuỗi cười ghê rợn động từng mây…
Ôi! Kiều Loan, tiếng hát vẳng đâu đây…
Vũ tướng quân:
Đừng nói nữa, lòng ta đau như cắt
Còn tiếng thơm thì Kiều Loan phải mất!
Theo Chúa công ta phải bỏ người xưa
Để nâng cao danh nghĩa đến bây giờ
(Vũ tướng quân sững sờ, để rơi tập hồ sơ.
Hiệu uý nhặt xem)
Hiệu uý:
Hồ sơ gì đây? – à, đây bản án giết thầy học, giết vợ hiền…
“Phiến loạn!” Khéo đặt điều!
Vũ tướng quân:
Chúa thượng hứa sẽ tha
Dưới bản án này, cần một chữ của ta
Hiệu uý:
Cần tướng quân nhận Kiều Loan, vợ cũ?
Hay nhận Kiều Loan là kẻ địch thù ?
Vũ tướng quân (không tự chủ được nữa):
Ta muốn chết đi, phá vỡ ngục tù
Ngục bằng đá giam người xưa hiền hậu!
Ngục giữa lòng ta bừng bừng sắc máu
Đốt ruột gan! (quờ tay vào đốc kiếm)
Ta muốn chết… là xong!
Hiệu uý (ngăn giữ):
Một nhát gươm là đêm tối hư không
Nhục, vẫn nhục! Vẫn tan tành nghĩa cũ!
Tướng quân cứ nhận đi! – Tình chồng vợ
Đã hiện lên như núi giữa triều đình
Có hèn đâu mà chủ tướng lặng thinh?
Thà để đầu rơi vì mối tình chung thuỷ
Hơn sống co ro dưới mắt quyền thần khinh bỉ!
Tướng quân nhận đi! – Chúa thượng khoan dung
Thì càng hay. Bắt tội cũng vui lòng
Mang xiềng xích, mang ngàn lời xỉ vả
Cất cao đầu mang tình yêu trong dạ
Còn hơn mang vết nhơ: đen bạc, bất nhân!
(Bên ngoài có tiếng hát lơ lớ như tiếng gọi hồn)
Đoạn 5
(Tiếng hát)
Chở gỗ (í a) thiêu người
Còng lưng chở gỗ thiêu người
Chở lên cửa Bắc xây đài lửa cao…
Vợ con, bố mẹ nơi nào
Than âm ỉ cháy không vào nhặt xương
(Một tốp lính gánh củi, khiêng gỗ đi qua sân khấu)
Hiệu uý:
Các ngươi khiêng gỗ đi đâu?
Lính (mấy người lính cùng đáp)
Thưa tướng quân:
Có lệnh trên, chúng tôi xây đài lửa…
Hiệu uý:
Ở đâu? Xây làm gì?
Lính:
Chúng tôi không rõ
Chỉ biết chất cao củi, gỗ để thiêu người
Vũ tướng quân:
Thiêu ai?
Hiệu uý (bảo bọn lính):
Các ngươi lau mồ hôi
Ngồi nghỉ đã
Vũ tướng quân (như điên):
Thiêu ai? Ai đốt lửa?
Hay thiêu cháy lòng ta?
(Vũ tướng quân bỗng nghiến răng, trợn mắt)
Cả thân trâu ngựa
Là chúng bay rồi cũng đến ra gio!
Thiêu ai? – Mà chất củi đến bao giờ
Mới phát hoả? – Ai chết quằn như nướng cá
Hay chính ta đây? – Cút ngay! Đồ khuyển mã!
Ngươi chở gỗ đến đây làm bỏng mắt tao!
Hiệu uý:
Ô kìa, tướng quân, người mê sảng đó sao?
(Với bọn lính)
Cho các ngươi lui
Lính:
Tướng quân lạ quá
Thật khác ngày thường! Khác hẳn ngày thường
(Họ lại đặt gỗ lên vai)
Nào các anh! Khiêng gỗ đến Tây môn!
Xây đài lửa! Còng cái lưng xuống đất!
Mà khiêng đi! Đầu cúi nghiêng, nhắm mắt
Mà khiêng đi! (Họ đi khuất, tiếng hát vọng lại
trầm trầm, lơ lớ)
Tiếng hát:
Vợ con bố mẹ phương nào
Than âm ỉ cháy không vào nhặt xương
Năm năm lìa bỏ quê hương
Còng lưng chở gỗ biết thương ai cùng?
Đoạn 6
Hiệu uý (chua chát):
Chỉ một buổi sớm mai Bên lòng đau, lửa đốt đến muôn đời.
Vũ tướng quân:
Ai dắt ngươi đi theo ta từng bước
Để nhắc mãi chuyện mềm gan, nát ruột
Ngươi im đi! Hay ta sẽ thành điên?
Hiệu uý:
Nghe thân tơ rền rĩ lửa triền miên
Và đôi mắt nổ tung thành tiếng sét
Mười ngón tay tóe cao lời thống thiết
Tóc sèo sèo cháy mãi đến muôn đời
Còn ai ham sống nữa, Kiều Loan ơi!
Vũ tướng quân:
Ta khuyên ngươi ra đường mà than thở
Đừng van vỉ trên linh hồn tan vỡ
Ôi Kiều Loan, ta cũng muốn điên cuồng
Mà quên đôi mắt thê lương!
Hiệu uý:
Xin chủ tướng vào thăm qua ngục tối
Dù lạnh lùng cũng trông nhau lần cuối
Vì đêm nay, chiến mã đã lên đường,
Nơi kinh kỳ, bỏ lại đống thịt xương
thành gió bụi…
Vũ tướng quân (tĩnh trí dần dần):
Ta phải quên đau khổ
Lao thân mình vào nắng mưa khói lửa
Bỏ một người nhưng cứu được muôn người
Quên nghĩa cũ, nhưng vẹn toàn nghĩa lớn
Đặt danh thơm lên tất cả cuộc đời
Hiệu uý:
Theo nghĩa lớn mà quên người vợ nhỏ
Tìm danh thơm mà vỗ nợ người xưa
Thì nghĩa lớn chỉ còn là sáo ngữ
Uốn còng lưng chống đỡ một ngôi vua
Tôi, trẻ tuổi, trung thành cùng chủ tướng
Xin phá tan cửa ngục cứu phu nhân
Đưa Kiều Loan về quê cũ mùa xuân
Danh dự mới thơm, nghĩa tình mới lớn
Dù phải chết dưới lôi đình Chúa thượng
Tôi không hề than tiếc tuổi hai mươi
Cứu sống Kiều Loan, tôi trọn đạo làm người
Vũ tướng quân (đăm chiêu):
Còn nửa ngày…
Hiệu uý:
Mong tướng quân quả quyết
Còn nửa ngày chọi nhau cùng số kiếp.
Đoạn 7
(Lại có tiếng hát ảo não của một tốp lính khác)
Tiếng hát:
Còng lưng khiêng tấm áo quan
Nặng sao nặng mãi hồn oan oán thù…
(Tốp lính khiêng ra một tấm áo quan màu đỏ)
Vũ tướng quân:
Gì nữa thế này? – Các ngươi khiêng đi đâu
Lính (đặt quan tài xuống):[/i]
Bẩm tướng quân, lệnh hoả tốc phải khiêng mau
Hai chục chiếc quan tài ra bãi chém!
Hiệu uý:
Chém ai?
Lính:
Chúng tôi nào biết đến!
Lệnh bề trên cứ chúi mũi thi hành
Vũ tướng quân:
Khiêng đi đâu? – Đi lối khác! Loài súc sinh!
Bay chôn ai? – áo quan sao có đủ
mà chôn người? – Liệu hồn các ngươi đó!
Chui cả vào quan! Lấp đất là xong!
Chui cả vào!
Lính (sợ hãi):
Quan Chưởng vệ thật lạ lùng!
Hiệu uý:
Các người khiêng nhanh nhanh đi lối khác
Đẹp đẽ gì mà phơi hòm đựng xác
Giữa đường to phố rộng của kinh thành?
Vũ tướng quân (thét lên):
Chui cả vào mà chết rấp cho nhanh
Quân khốn kiếp!
Lính (đặt quan tài lên vai):
Nào khiêng đi lối khác
Thấp đầu xuống! – áo quan bằng gỗ tạp
Mà nặng thế này! Khom mình xuống khiêng đi
Tối về nhà, vợ thấy mặt ngoảnh đi
Tưởng ma hiện!…
(Họ đi khuất rồi, tiếng hát vọng lại)
Tiếng hát:
Còng lưng khiêng tấm áo quan
Nặng sao nặng mãi hồn oan oán thù!…
Đoạn 8
Hiệu uý:
Ngày thường trông thấy máu
Không ghê sợ bằng hôm nay
Trông củi gỗ thiêu người
Trông áo quan chôn những cuộc đời
Tướng quân ôi! Lòng tôi sao lạnh lẽo
Người hãy cứu Kiều Loan.
Lửa nào đã réo ở quanh đây
Vũ tướng quân (giở lại hồ sơ, lẩm bẩm):
Ta ký nhận là xong
Tôi là người chồng! Tôi lạy Chúa công
Tha cho Kiều Loan tội thiêu trên đài lửa
Tha cho tôi tội sống thừa nhục nhã!
Tôi là chồng! Tôi nhận tội!… Xin tha!
Lạy Chúa công! Người mở lượng hải hà
Tôi đã nhận! Máu xối lên đầu bút…
(Viết và ký vào bản hồ sơ)
Hiệu uý (đỡ tập giấy):
Lời nhận tội? – Không! Tình yêu ngùn ngụt
Trên mấy chữ này! – Có tội gì đâu!
Nhận Kiều Loan, cứu vãn mối tình sâu
Lòng trong trắng đẹp như trang giấy mới
Có tội gì đâu mà tướng quân chịu tội?
Vũ tướng quân:
Cái tội của ta là trót làm chồng
Nàng Kiều Loan đau khổ bao năm ròng!…
Đoạn 10
(Hình Thị lang từ phía trái đi ra, nhìn mọi người dò xét)
Thị Lang:
Kìa các quan đứng cả đây đông đủ
Có việc gì vui chăng? – Bàn tính gì chăng?
Tham tri:
Lão nịnh thần! Lại mở miệng nói xằng!
Thị lang (chậm rãi, cười nham hiểm):
Chắc các ngài đang mưu đồ việc lớn?
(Chợt thấy những mảnh hồ sơ dưới đất)
Này, hồ sơ của tôi, ai xé vụn?
Tướng quân cả gan làm trái lệnh nhà vua?
Vũ tướng quân:
Tôi biết gì? Ông hỏi lắm bằng thừa
Tôi chỉ có một lòng trung gang thép.
Thị lang (nghiến răng):
Ai xé đây?
Tham tri (giọng kiêu hãnh):
Quan Thị lang muốn biết
Ai xé hồ sơ? – Ngài cứ hỏi lương tâm
Ngài định lừa ai, người ấy không nhầm
Phải xé toang cái mưu cơ hiểm độc.
Tôi xé đấy!
Thị lang:
À thì ra loài phản phúc
Trước phản Tây Sơn, nay phản Nguyễn triều!
Tham tri:
Câm mồm ngay! Mi quen giọng nói điêu
Mi trù tính gì trên những dòng vu cáo?
Thêm một nấm mồ, mi thêm mũ áo
Vùi một thây người, mi nuốt thịt ngon
Chém một ông già, mi đẻ thêm con
Cưới thêm vợ trên bao nhiêu hài cốt?
Thang danh vọng, mi định trèo chót vót
Mi nghiến răng đạp dúi cổ bạn đồng liêu
Mi gây ra tang tóc đã nhiều
Nợ xương máu, phải trả bằng xương máu.
Thị lang (bỗng mềm mỏng):
Chính đại nhân đang dùng lời vu cáo
Nói oan cho tôi! – Tôi đâu thích giết người?
Chẳng qua là… họ muốn chết mà thôi
Còn lầu cao, xe ngựa, áo mũ, thịt xôi
Vợ đống con đàn, thì… ai chẳng thế!
(Cười khảy)
Hiệu uý:
Trâng tráo thật!
Tham tri:
Ngươi khom lưng trước bệ Rắn độc là ngươi, trừ diệt cho xong!
(Tuốt gươm. Thị lang hoảng sợ)
Thị lang (kêu thét chạy lên bệ ):
Loạn! Loạn! Loạn! Bay đâu! Lính cấm phòng!
(Tham tri đuổi theo, đâm xộc thanh gươm vào lưng Thị lang.
Kẻ bị đâm ngã xuống và lăn long lóc từ trên bệ cao xuống thềm,
Tham tri quăng thanh gươm ướt máu
Đạp tung cửa chạm rồng, chạy biến vào cung)
Vũ tướng quân (nhìn xác Thị lang ):
Quan Thị lang! Chao ôi! Vì sao vậy?
Một đốm lửa bốc lên thành đám cháy
Cháy ngút trời, cháy lụi cả đời ta!
Hiệu uý (như mê):
Và Kiều Loan rồi cùng sắp thành ma
Chủ tướng ơi! Đời sao đen tối quá!
Không có ngày mai, không còn gì cả
Mất Kiều Loan, đời tịch mịch thê lương
(Cúi mặt, khóc)
Vũ tướng quân (mắt cũng đẫm lệ):
Cứng cỏi lên! Đừng khóc! Đừng buồn!
Dù mất Kiều Loan, ta còn công giúp
Chúa Lòng trung liệt như nắng soi trang sử
Chí làm trai đừng uỷ mị, yếu hèn.
Đoạn 11
(Từ phía nội cung, lính khiêng xác Tham tri ra,
theo sau có một nội quan)
Hiệu uý (đau đớn trông lên):
Cái gì kia? – Thảm quá! Nói sao nên!
Vũ tướng quân (chạy lại):
Quan Tham tri…!
Nội quan (bảo tốp lính):
Lính cấm phòng, tất cả xúm nhau vào khiêng hai cái xác này
Một về phía đông, một về phía tây
Giả lại thân nhân, tuỳ nghi chôn cất
Nhanh tay lên, đừng để đây làm bẩn mắt
Chúa công.
(Tốp lính làm theo lời nội quan và đi khuất sang hai bên)
Hiệu uý:
Thưa vệ công, việc xảy ra
Như thế nào, mà bỗng chốc…! Thật là…
Hai Hình quan…
Nội quan:
Quan Tham tri phản phúc
Đã giết Hình Thị lang, vào thú thực
Với Chúa công. Ngài Ngự mệt, đang nằm
Vội chồm lên, rút bảo kiếm chém, đâm
Nát nhừ cả! Việc xảy ra nhanh quá
Tôi cũng rùng mình!
Vũ tướng quân:
Ngài có nghe… bệ hạ
Truyền lệnh chi về số phận…
Nội quan:
Chúa công
Mắt lim dim lau bảo kiếm vừa xong
Có sai tôi đi tìm quan Hiệu uý.
Hiệu uý:
Tìm tôi? Có việc gì thế nhỉ?
Nội quan:
Bẩm, hạ quan nào biết được ý vua
Ngài vào ngay bệ kiến cho kịp giờ
Chậm một khắc e Chúa công nổi giận.
Hiệu uý (quay sang nói với Vũ tướng quân):
Thưa chủ tướng, việc này tôi quyết đoán
Có kẻ dèm pha. Tôi chết cũng vui lòng
Nếu nhà vua còn độ lượng bao dung
Tôi sẽ được suốt đời theo chủ tướng
Nếu không cách gì thay lòng Chúa thượng
Dẫu chết đi, tôi còn cứu vớt đạo làm người.
Vũ tướng quân:
Ta đoán chắc Chúa công cần hỏi kỹ
Về việc binh đêm nay. Nên tĩnh trí
Mà cúi tâu. Khi bệ kiến đã xong,
Về bản doanh. Ta đợi.
Hiệu uý:
Còn người điên?
Món nợ ngày xưa chủ tướng chớ quên
Đừng dìm chết ân nhân trong ngục tối.
Đừng phụ nghĩa bạc tình vì cái mồi danh lợi
Nội quan:
Đức Chúa thượng đang nóng lòng chờ đợi
Mời ngài đi…
(Hiệu uý mạnh dạn bước lên bệ đá, vào nội cung.
Nội quan vái chào Vũ tướng quân rồi theo sau.
Bỗng gần đâu đấy nổi lên một điệu kèn lâm khốc.
Rồi tốp lính khiêng quan tài lúc trước giờ lại khiêng qua sân khấu.
Họ lại hát trầm trầm. Vũ tướng quân lặng lẽ, tâm tư sụp đổ
chệnh choạng rồi ngã quỳ xuống đất )
(Tiếng hát của tốp lính khiêng quan tài)
Tiếng hát bọn lính:
Còng lưng khiêng tấm áo quan
Nặng sao nặng mãi hồn oan oán thù
Mười năm đi lính coi tù
Tự tay đắp lấy nấm mồ tuổi xanh
Vùi vùi lấp lấp bên thành
Chôn bao nhiêu xác…
lượt mình ai chôn?…
(Họ đi khuất hẳn)
Hạ màn
Trên đây, chúng tôi đã dành tặng quý độc giả những thi phẩm nổi tiếng của nhà thơ Hoàng Cầm trong tập thơ kịch Kiều Loan đầy độc đáo và mới lạ. Tập thơ này đã góp phần không nhỏ làm nên danh tiếng của nhà thơ Hoàng Cầm.