Lương Khải Siêu sinh ngày 23 tháng 2 năm 1873 tại làng Tân Hội, nằm trên một hòn đảo thuộc Giang Môn, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc trong một gia đình nông dân bậc trung. Cha ông tên là Lương Bảo Anh, mẹ ông là người họ Triệu. Thuở nhỏ, ông theo học tại Học hải đường Quảng Châu.
Lương Khải Siêu là một nhà thơ nổi bật trong văn đàn Trung Quốc. Ông tuy không nhiều tác phẩm nhưng tất cả chúng đều đi sâu vào lòng độc giả. Ngay bây giờ hãy cùng tapchivannghe.com cảm nhận những thi phẩm của ông nhé!
Canh Tuất tuế mộ cảm hoài 庚戌歲暮感懷
歲雲暮矣夜冥冥，
自照寒燈問影行？
萬種恨埋無量劫，
有情天老一周星。
催人鬢雪搖搖白，
撩夢家山歷歷青。
今古茲晨衕一概，
只應長醉不成醒。
Canh Tuất tuế mộ cảm hoài
Tuế vân mộ hỹ dạ minh minh,
Tự chiếu hàn đăng vấn ảnh hình?
Vạn chủng hận mai vô lượng kiếp,
Hữu tình thiên lão nhất chu tinh.
Thôi nhân mấn tuyết diêu diêu bạch,
Liêu mộng gia sơn lịch lịch thanh.
Kim cổ tư thần đồng nhất khái,
Chi ưng trường tuý bất thành tinh.
Dịch nghĩa
Năm đã muộn rồi đêm mờ mịt
Trước ngọn đèn lạnh lẽo chỉ có bóng và hình hỏi nhau thôi
Muôn khối hận chôn sâu vào khoảng thời gian vô lượng
Riêng người hữu tình mỗi tuổi trời giục cho già thêm
Nó thôi thúc cho mái tóc trở thành lốm đốm
Mà hồn quê cứ lẽo đẽo trong những đêm thanh
Xưa nay trong lúc này cùng chung một cảm nghĩ
Vậy ta chỉ nên đánh giấc ngủ say dài mà đừng tỉnh là hơn
Duy tâm 唯心
境者，心造也。一切物境皆虛幻，惟心所造之境為真實。同一月夜也，瓊筵羽觴，清歌妙舞，繡簾半開，素手相攜，則有餘樂；勞人思婦，對影獨坐，促織鳴壁，楓葉繞船，則有餘悲。同一風雨也，三兩知己，圍爐茅屋，談古道今，飲酒擊劍，則有餘興；獨客遠行，馬頭郎當，峭寒侵肌，流潦妨轂，則有餘悶。“月上柳梢頭，人約黃昏后”，與“杜宇聲聲不忍聞，欲黃昏，雨打梨花深閉門”，同一黃昏也，而一為歡憨，一為愁慘，其境絕異。“桃花流水杳然去，別有天地非人間”，與“人面不知何處去，桃花依舊笑春風”，同一桃花也，而一為清淨，一為愛戀，其境絕異。“舳艫千里，旌旗蔽空，釃酒臨江，橫槊賦詩”，與“潯陽江頭夜送客，楓葉荻花秋瑟瑟。主人下馬客在船，舉酒欲飲無管弦”，同一江也，同一舟也，同一酒也，而一為雄壯，一為冷落，其境絕異。然則天下豈有物境哉？但有心境而已！戴綠眼鏡者，所見物一切皆綠；戴黃眼鏡者，所見物一切皆黃；口含黃連者，所食物一切皆苦；口含蜜飴者，所食物一切皆甜。一切物果綠耶？果黃耶？果苦耶？果甜耶？一切物非綠、非黃、非苦、非甜，一切物亦綠、亦黃、亦苦、亦甜，一切物即綠、即黃、即苦、即甜。然則綠也、黃也、苦也、甜也，其分別不在物而在我，故曰：“三界惟心”。
有二僧因風颺剎幡，相與對論。一僧曰：“風動”，一僧曰：“幡動”，往復辨難無所決。六祖大師曰：“非風動，非幡動，仁者心自動。”任公曰：三界惟心之真理，此一語道破矣。
天地間之物一而萬、萬而一者也。山自山，川自川，春自春，秋自秋，風自風，月自月，花自花，鳥自鳥，萬古不變，無地不同。然有百人於此，同受此山、此川、此春、此秋、此風、此月、此花、此鳥之感触，而其心境所現者百焉；千人同受此感触，而其心境所現者千焉；億萬人乃至無量數人同受此感触，而其心境所現者億萬焉，乃至無量數焉。然則欲言物境之果為何狀，將誰氏之從乎？仁者見之謂之仁，智者見之謂之智，憂者見之謂之憂，樂者見之謂之樂。吾之所見者，即吾所受之境之真實相也。故曰：惟心所造之境為真實。然則欲講養心之學者，可以知所從事矣。三家村學究，得一第，則驚喜失度，自世胄子弟視之何有焉？乞兒獲百金於路，則挾持以驕人，自豪富家視之何有焉？飛彈掠面而過，常人變色，自百戰老將視之何有焉？“一簞食，一瓢飲，在陋巷，人不堪其憂”，自有道之士視之何有焉？天下之境，無一非可樂、可憂、可驚、可喜者，實無一可樂、可憂、可驚、可喜者。樂之、憂之、驚之、喜之，全在人心，所謂“天下本無事，庸人自擾之”。境則一也，而我忽然而樂，忽然而憂，無端而驚，無端而喜，果胡為者？如蠅見紙窗而競鎖，如貓捕樹影而跳擲，如犬聞風聲而狂吠，擾擾焉送一生於驚喜憂樂之中，果胡為者？若是者，謂之知有物而不知有我；知有物而不知有我，謂之我為物役，亦名曰：“心中之奴隸”。
是以豪傑之士，無大驚，無大喜，無大苦，無大樂，無大憂，無大懼。其所以能如此者，豈有他術哉？亦明“三界唯心”之真理而已，除心中之奴隸而已。苟知此義，則人人皆可以為豪傑。
Duy tâm
Cảnh giả, tâm tạo giã. Nhất thiết vật cảnh giai hư huyễn, duy tâm sở tạo chi cảnh vi chân thực. Đồng nhất nguyệt dạ giã, quỳnh diên vũ trường, thanh ca diệu vũ, tú liêm bán khai, tố thủ tương huề, tắc hữu dư lạc; lao nhân tư phụ, đối ảnh độc toạ, xúc chức minh bích, phong diệp nhiễu thuyền, tắc hữu dư bi. Đồng nhất phong vũ giã, tam lưỡng tri kỷ, vi lư mao ốc, đàm cổ đạo kim, ẩm tửu kích kiếm, tắc hữu dư hứng; độc khách viễn hành, mã đầu lang đang, tiễu hàn xâm cơ, lưu liệu phương cốc, tắc hữu dư muộn. “Nguyệt thượng liễu tiêu đầu, nhân ước hoàng hôn hậu”, dữ “Đỗ vũ thanh thanh bất nhẫn văn, dục hoàng hôn, vũ đả lê hoa thâm bế môn”, đồng nhất hoàng hôn giã, nhi nhất vi hoan hám, nhất vi sầu thảm, kỳ cảnh tuyệt dị. “Đào hoa lưu thuỷ yểu nhiên khứ, biệt hữu thiên địa phi nhân gian”, dữ “Nhân diện bất tri hà xứ khứ, đào hoa y cựu tiếu xuân phong”, đồng nhất đào hoa giã, nhi nhất vi thanh tịnh, nhất vi ái luyến, kỳ cảnh tuyệt dị. “Trục lô thiên lý, tinh kỳ tế không, si tửu lâm giang, hoành sóc phú thi”, dữ “Tầm Dương giang đầu dạ tống khách, phong diệp địch hoa thu sắt sắt. Chủ nhân hạ mã khách tại thuyền, cử tửu dục ẩm vô quản huyền”, đồng nhất giang giã, đồng nhất chu giã, đồng nhất tửu giã, nhi nhất vi hùng tráng, nhất vi lãnh lạc, kỳ cảnh tuyệt dị. Nhiên tắc thiên hạ khởi hữu vật cảnh tai? Đãn hữu tâm cảnh nhi dĩ! Đới lục nhãn kính giả, sở kiến vật nhất thiết giai lục; đới hoàng nhãn kính giả, sở kiến vật nhất thiết giai hoàng; khẩu hàm hoàng liên giả, sở thực vật nhất thiết giai khổ; khẩu hàm mật di giả, sở thực vật nhất thiết giai điềm. Nhất thiết vật quả lục da? Quả hoàng da? Quả khổ da? Quả điềm da? Nhất thiết vật phi lục, phi hoàng, phi khổ, phi điềm, nhất thiết vật diệc lục, diệc hoàng, diệc khổ, diệc điềm, nhất thiết vật tức lục, tức hoàng, tức khổ, tức điềm. Nhiên tắc lục giã, hoàng giã, khổ giã, điềm giã, kỳ phân biệt bất tại vật nhi tại ngã, cố viết: “tam giới duy tâm”.
Hữu nhị tăng nhân phong dương sát phiên, tương dữ đối luận. Nhất tăng viết: “phong động”, nhất tăng viết: “phiên động”, vãng phục biện nạn vô sở quyết. Lục tổ đại sư viết: “phi phong động, phi phiên động, nhân giả tâm tự động”. Nhiệm công viết: tam giới duy tâm chi chân lý, thử nhất ngữ đạo phá hĩ.
Thiên địa gian chi vật nhất nhi vạn, vạn nhi nhất giả giã. Sơn tự sơn, xuyên tự xuyên, xuân tự xuân, thu tự thu, phong tự phong, nguyệt tự nguyệt, hoa tự hoa, điểu tự điểu, vạn cổ bất biến, vô địa bất đồng. Nhiên hữu bách nhân ư thử, đồng thụ thử sơn, thử xuyên, thử xuân, thử thu, thử phong, thử nguyệt, thử hoa, thử điểu chi cảm xúc, nhi kỳ tâm cảnh sở hiện giả bách yên; thiên nhân đồng thụ thử cảm xúc, nhi kỳ tâm cảnh sở hiện giả thiên yên; ức vạn nhân nãi chí vô lượng số nhân đồng thụ thử cảm xúc, nhi kỳ tâm cảnh sở hiện giả ức vạn yên, nãi chí vô lượng số yên. Nhiên tắc dục ngôn vật cảnh chi quả vi hà trạng, tương thuỳ thị chi tòng hồ? Nhân giả kiến chi vị chi nhân, trí giả kiến chi vị chi trí, ưu giả kiến chi vị chi ưu, lạc giả kiến chi vị chi lạc. Ngô chi sở kiến giả, tức ngô sở thụ chi cảnh chi chân thực tương giã. Cố viết: duy tâm sở tạo chi cảnh vi chân thực. Nhiên tắc dục giảng dưỡng tâm chi học giả, khả dĩ tri sở tòng sự hĩ. Tam gia thôn học cứu, đắc nhất đệ, tắc kinh hỉ thất độ, tự thế trụ tử đệ thị chi hà hữu yên? Khất nhi hoạch bách kim ư lộ, tắc hiệp trì dĩ kiêu nhân, tự hào phú gia thị chi hà hữu yên? Phi đạn lược diện nhi quá, thường nhân biến sắc, tự bách chiến lão tướng thị chi hà hữu yên? “Nhất đạm thực, nhất biều ẩm, tại lậu hạng, nhân bất kham kỳ ưu”, tự hữu đạo chi sĩ thị chi hà hữu yên? Thiên hạ chi cảnh, vô nhất phi khả lạc, khả ưu, khả kinh, khả hỉ giả, thực vô nhất khả lạc, khả ưu, khả kinh, khả hỉ giả. Lạc chi, ưu chi, kinh chi, hỉ chi, toàn tại nhân tâm, sở vị “Thiên hạ bản vô sự, dung nhân tự nhiễu chi”. Cảnh tắc nhất giã, nhi ngã hốt nhiên nhi lạc, hốt nhiên nhi ưu, vô đoan nhi kinh, vô đoan nhi hỉ, quả hồ vi giả? Như tăng kiến chỉ song nhi cạnh toả, như miêu bộ thụ ảnh nhi khiêu trịch, như khuyển văn phong thanh nhi cuồng phệ, nhiễu nhiễu yên tống nhất sinh ư kinh hỉ ưu lạc chi trung, quả hồ vi giả? Nhược thị giả, vị chi tri hữu vật nhi bất tri hữu ngã; tri hữu vật nhi bất tri hữu ngã, vị chi ngã vi vật dịch, diệc danh viết: “tâm trung chi nô lệ”.
Thị dĩ hào kiệt chi sĩ, vô đại kinh, vô đại hỉ, vô đại khổ, vô đại lạc, vô đại ưu, vô đại cụ. Kỳ sở dĩ năng như thử giả, khởi hữu tha thuật tai? Diệc minh “tam giới duy tâm” chi chân lý nhi dĩ, trừ tâm trung chi nô lệ nhi dĩ. Cẩu tri thử nghĩa, tắc nhân nhân giai khả dĩ vi hào kiệt.
Độc Lục Phóng Ông tập 讀陸放翁集
詩界千年靡靡風，
兵魂消盡國魂空。
集中什九從軍樂，
亙古男兒一放翁。
Độc Lục Phóng Ông tập
Thi giới thiên niên mỹ mỹ phong,
Binh hồn tiêu tận quốc hồn không.
Tập trung thập cửu tòng quân nhạc,
Cắng cổ nam nhi nhất Phóng Ông.
Kỷ sự kỳ 01 紀事其一
人天去住兩無期，
啼鴃年芳每自疑。
多少壯懷償未了，
又添遺憾到蛾眉。
Kỷ sự kỳ 01
Nhân thiên khứ trụ lưỡng vô kỳ,
Đề quyết niên phương mỗi tự nghi.
Đa thiểu tráng hoài thường vị liễu,
Hựu thiêm di hám đáo nga mi.
Kỷ sự kỳ 06 紀事其六
眼中既已無男子，
獨有青睞到小生。
如此深恩安可負，
當筵我几欲卿卿。
Kỷ sự kỳ 06
Nhãn trung ký dĩ vô nam tử,
Độc hữu thanh lai đáo tiểu sinh.
Như thử thâm ân an khả phụ,
Đương diên ngã kỷ dục khanh khanh.
Kỷ sự kỳ 14 紀事其十四
含情慷慨謝嬋娟，
江上芙蓉各自憐。
別有法門彌闕陷，
杜陵兄妹亦因緣。
Kỷ sự kỳ 14
Hàm tình khảng khái tạ thiền quyên,
Giang thượng phù dung các tự liên.
Biệt hữu pháp môn my khuyết hãm,
Đỗ Lăng huynh muội diệc nhân duyên.
Thái Bình Dương ngộ vũ 太平洋遇雨
一雨縱橫亙二洲，
浪淘天地入東流。
卻餘人物淘難盡，
又挾風雷作遠遊。
Thái Bình Dương ngộ vũ
Nhất vũ tung hoành cắng nhị châu,
Lãng đào thiên địa nhập đông lưu.
Khước dư nhân vật đào nan tận,
Hựu hiệp phong lôi tác viễn du.
Tráng biệt 壯別 • Cuộc chia tay hùng tráng
丈夫有壯別，
不作兒女顏。
風塵孤劍在，
湖海一身單。
天下正多事，
年華殊未闌。
高樓一揮手，
來去我何難。
Tráng biệt
Trượng phu hữu tráng biệt,
Bất tác nhi nữ nhan.
Phong trần cô kiếm tại,
Hồ hải nhất thân đan (đơn).
Thiên hạ chính đa sự,
Niên hoa thù vị lan.
Cao lâu nhất huy thủ,
Lai khứ ngã hà nan.
Lương Khải Siêu với ngòi bút tài hoa đã khẳng định được tên tuổi của mình trong lòng bạn bạn đọc. Những tác phẩm đặc sắc cùng ý nghĩa cao cả đã được nhiều độc giả đánh giá và ca ngợi. Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết này của chúng tôi!