Tô Đông Pha là một nhân vật quan trọng trong chính trị thời Tống, ông cùng Tư Mã Quang cựu tể tướng và sử gia danh tiếng thuộc phái “coi trọng đạo đức, lẽ phải, kỷ cương”, đối lập với chính sách mới “cường thịnh và phát triển lớn mạnh quốc gia bất chấp đạo lý” do Vương An Thạch chủ trương. Nổi tiếng là một nhà viết chính luận, các tác phẩm văn của ông đều đặc biệt sâu sắc, góp phần to lớn vào việc nâng cao dân trí và hiểu biết bách khoa thư, văn học du lịch Trung Quốc thế kỷ thứ 11.
Hôm nay, tapchivannghe.com sẽ giới thiệu đến các bạn những bài thơ hay nhất trong sáng tác của ông.
Đông Pha bát thủ kỳ 2
東坡八首其二
荒田雖浪莽，
高庳各有適。
下隰種秔稌，
東原蒔棗栗。
江南有蜀士，
桑果已許乞。
好竹不難栽，
但恐鞭橫逸。
仍須卜佳處，
規以安我室。
家僮燒枯草，
走報暗井出。
一飽未敢期，
瓢飲已可必。
Đông Pha bát thủ kỳ 2
Hoang điền tuy lãng mãng,
Cao tì các hữu thích.
Hạ thấp chủng canh thuật,
Đông nguyên thì táo lật.
Giang Nam hữu Thục sĩ,
Tang quả dĩ hứa khất.
Hảo trúc bất nam tài,
Đản khủng tiên hoành dật.
Nhưng tu bốc giai xứ,
Quy dĩ an ngã thất.
Gia đồng thiêu khô thảo,
Tẩu báo ám tỉnh xuất.
Nhất bão vị cảm kỳ,
Biều ẩm dĩ khả tất.
Dịch nghĩa
Ruộng hoang dù cỏ dại mọc đầy,
Nhưng cũng cất được căn nhà thấp.
Chỗ trũng thấp thì trồng lúa canh, lúa thuật,
Đất bằng ở mé đông trồng rau thì là, trồng táo, trồng dẻ.
Đất Giang Nam bấy giờ có kẻ quê ở đất Thục (tức là ông),
Đã yên phận trồng dâu trồng trái.
Tre tốt trồng không khó,
Nhưng sợ người ta chặt làm roi.
Nay đã chọn được chỗ ở tốt,
Việc nhà đã thu xếp ngăn nắp rồi.
Sắp trẻ đốt cỏ khô,
Chạy tới báo tin có mạch nước ngầm.
Nhưng một bữa no, không mong gì hơn nữa,
Uống nước trong cũng đã đủ lắm.
Đông Pha bát thủ kỳ 3
東坡八首其三
自昔有微泉，
來從遠嶺背。
穿城過聚落，
流惡壯蓬艾。
去為柯氏陂，
十畝魚蝦會。
歲旱泉已竭，
枯萍粘破塊。
昨夜南山雲，
雨到一犁外。
泫然尋故瀆，
知我理荒薈。
泥芹有宿根，
一寸嗟獨在。
雪芽何時動，
春鳩行可膾。
Đông Pha bát thủ kỳ 3
Tự tích hữu vi tuyền,
Lai tùng viễn lĩnh bối.
Xuyên thành quá tụ lạc,
Lưu ác tráng bồng ngải.
Khứ vi Kha thị pha,
Thập mẫu ngư hà hội.
Tuế hạn tuyền dĩ kiệt,
Khô bình niêm phá khối.
Tạc dạ nam sơn vân,
Vũ đáo nhất lê ngoại.
Huyễn nhiên tầm cố độc,
Tri ngã lý hoang hội.
Nê cần hữu túc căn,
Nhất thốn ta độc tại.
Tuyết nha hà thời động,
Xuân cưu hành khả quái.
Dịch nghĩa
Chỗ này trước kia có con suối nhỏ,
Từ sau dãy núi xa xôi chảy đến.
Len lỏi qua thị thành, qua các làng mạc,
Cuốn đi những thứ hại, làm tươi tốt lau sậy.
Rồi chảy qua bờ ruộng nhà họ Kha,
Cả mười mẫu đầy những tôm và cá.
Đến năm nay, trời hạn, suối cũng cạn,
Bèo khô dính bám vào những mảng đất lở.
Đêm hôm qua, mây kéo trên núi nam,
Mưa dâng chừng ngập lưỡi cày.
Mênh mông chảy theo con lạch cũ,
Mới biết ta đã dọn sạch hết cỏ dại.
Rau cần, mọc chen dưới bùn,
Còn lại chút rễ, vắn chừng một tấc.
Chồi trắng như tuyết bao giờ động,
Để đến mùa xuân, bắt chim cưu mà ăn thịt thái.
Đông Pha bát thủ kỳ 4
東坡八首其四
種稻清明前，
樂事我能數。
毛空暗春澤，
針水間好語。
分秧及夏初，
漸喜風葉舉。
月明看露上，
一一珠垂縷。
秋來霜穗重，
顛倒相撐拄。
但聞畦隴間，
蚱蜢如風雨。
新春便入甑，
玉粒照筐筥。
我久食官仓，
红腐等泥土。
行當知此味，
口腹語已許。
Đông Pha bát thủ kỳ 4
Chủng đạo thanh minh tiền,
Lạc sự ngã năng sổ.
Mao không ám xuân trạch,
Châm thuỷ văn hảo ngữ.
Phân ương cập sơ hạ,
Tiệm hỉ phong diệp cử.
Nguyệt minh khán lộ thượng,
Nhất nhất châu thuỳ lũ.
Thu lai sương huệ trọng,
Điên đảo tương xanh trụ.
Đản văn huề lũng gian,
Trách mãnh như phong vũ.
Tân xuân tiện nhập tắng,
Ngọc diệp chiếu không lữ.
Ngã cửu thực quan thương,
Hồng hủ đẳng nê thổ.
Hành đương tri thử vị,
Khẩu phúc ngữ dĩ hứa
Dịch nghĩa
Trồng lúa trước thanh minh,
Có thể tính được nỗi vui sướng của mình.
Trời mưa bay như lông bay, phủ mờ ao hồ mùa xuân,
Nghe những tiếng hớn hở nói lúa đã chích nước.
Rải mạ đợi mùa hè,
Mừng dấn thấy gió đã lay ngọn.
Trăng sáng rọi trên sương,
Như từng hạt ngọc kết vạt áo rũ.
Mùa thu, sương nặng trên bông lúa,
Cọng lúa nghiêng ngửa giữ nhau đứng vững.
Nghe trên các bờ ruộng,
Cào cào kêu như mưa như gió.
Xuân mới, chợt đi vào trong chậu,
Hạt ngọc lấp lánh trong thúng mủng.
Từ lâu, ta ăn gạo thóc quan,
Trái hồng thúi coi như đất bùn.
Đâu biết được mùi vị này,
Đã chịu vừa miệng vừa bụng ta lắm rồi.
Đông Pha bát thủ kỳ 5
東坡八首其五
良農惜地力，
幸此十年荒。
桑柘未及成，
一麦庶可望。
投种未逾月，
覆塊已苍苍。
農父告我言，
勿使苗葉昌。
君欲富饼饵，
要须纵牛羊。
再拜谢苦言，
得饱不敢忘。
Đông Pha bát thủ kỳ 5
Lương nông tích địa lực,
Hạnh thử thập niên hoang.
Tang giá vị cập thành,
Nhất mạch thứ khả vọng.
Đầu chủng vị dũ nguyệt,
Phúc khối dĩ thương thương.
Nông phu cáo ngã ngôn,
Vật sử miêu diệp xương.
Quân dục phú binh nhĩ,
Yếu tu túng ngưu dương.
Tái bái tạ khổ ngôn,
Đắc bảo bất cảm vong.
Dịch nghĩa
Nhà nông giỏi thì biết tiếc sức của đất,
Đất này nhớ mười năm bỏ hoang.
Dâu đỏ dâu đen chưa đến lúc lớn,
Có thể mong được một mùa lúa mạch.
Gieo giống chưa đầy tháng,
Đã thấy xanh mượt trên các gò đất.
Nông phu bảo ta rằng,
Đừng để lá mạ lên hết mức.
Nếu anh muốn giàu bánh trái,
Nên thả trâu dê ra.
Lại bái tạ lời thiết tha đó,
Được no cơm, sẽ không dám quên.
Đông Pha bát thủ kỳ 6
東坡八首其六
种枣期可剥，
种松期可斫。
事在十年外，
吾計亦已悫。
十年何足道，
千载如風雹。
舊聞李衡奴，
此策疑可學。
我有同舍郎，
官居在灊岳。
遗我三寸甘，
照座光卓荦。
百栽倘可致，
當及春冰渥。
想見竹篱間，
青黄照屋角。
Đông Pha bát thủ kỳ 6
Chủng tảo kỳ khả bác,
Chủng tùng kỳ khả đoạn.
Sự tại thập niên ngoại,
Ngô kế diệc dĩ khác.
Thập niên hà thúc đạo,
Thiên tải như phong bạc.
Cựu văn Lý Hành nô,
Thử sách nghi khả học.
Ngã hữu đồng xá lang,
Quan cư tại Tiềm Nhạc.
Di ngã tam thốn cam,
Chiếu toà quang trác lạc.
Bách tài thảng khả trí,
Đương xuân cập băng ác.
Tưởng kiến trúc ly gian,
Thanh hoàng chiếu ốc giác.
Dịch nghĩa
Trồng cây táo chờ đến mùa bóc vỏ,
Trồng cây thông cũng chờ đến mùa đốn được.
Đó là việc mười năm sau,
Nhưng việc tính toán của mình coi như đã tốt đẹp.
Mười năm có là bao?
Một nghìn năm thì cũng như gió rào, mưa đá.
Xưa kia, có nghe chuyện người tớ của Lý Hành,
Cái cách đó có lẽ học được.
Tôi có người bà con,
Làm quan ở Tiềm Nhạc.
Tặng cho cây cam chừng ba tấc,
Rọi chỗ ngồi sáng chói.
Trồng nó hàng trăm lần mới được,
Gặp lúc mùa xuân, tuyết bám đầy.
Tưởng chừng như nơi hàng dậu,
Màu xanh màu vàng rũ bên góc nhà.
Đông Pha bát thủ kỳ 7
東坡八首其七
潘子久不調，
沽酒江南村。
郭生本将種，
賣葯西市垣。
古生亦好事，
恐是押牙孫。
家有十畝竹，
無時客叩門。
我穷交舊絕，
三子獨見存。
従我菸東坡，
劳饷同一餐。
可憐杜拾遗，
事與朱阮掄。
吾師卜子夏，
四海皆弟昆。
Đông Pha bát thủ kỳ 7
Phan tử cựu bất điệu,
Cô tửu Giang Nam thôn.
Quách sinh bản tương chủng,
Mại dược tây thị viên.
Cổ sinh diệc hiếu sự,
Khủng thị áp nha tôn.
Gia hữu thập mẫu trúc,
Vô thời dung khấu môn.
Ngã cùng giao cựu tuyệt,
Tam tử độc kiến tồn.
Tòng ngã ư Đông Pha,
Lao hưởng đồng nhất xan.
Khả liên Đỗ thập di,
Sự dữ Chu Nguyễn luân.
Ngô sư Bốc Tử Hạ,
Tứ hải giai đệ côn.
Dịch nghĩa
Bác Phan từ lâu không đến,
rủ đi mua rượu xóm Giang Nam.
Bác Quách đang sửa soạn gieo giống,
bán thuốc ở chợ phía tây.
Bác Cổ lại khá bày vẽ,
chắc là bắt con cháu nhín răng.
Nhà có mười mẫu tre,
không hề có người đến đập cửa.
Ta còn ở bước đường cùng, bạn ngày xưa không còn ai,
Chỉ còn thấy có ba bác đó,
theo ta ở Đông Pha.
cùng làm lụng mệt nhọc rồi cùng chung bữa.
Khá thương Đỗ thập di,
Việc gì mà bàn với Chu Nguyễn?
Thầy ta là Bốc Tử Hạ,
bốn biển đều là anh em.
Đông Pha bát thủ kỳ 8
東坡八首其八
馬生本窮士，
従我二十年。
日夜望我貴，
求分買山钱。
我今反累君，
借耕輟兹田。
刮毛龜背上，
何時得成氈。
可憐馬生癡
至今夸我賢，
眾笑终不悔。
施一當獲千，
Đông Pha bát thủ kỳ 8
Mã sinh bản cùng sĩ,
Tùng ngã nhị thập niên.
Nhật dạ vọng ngã quý,
Cậu phận mãi sơn tiền.
Ngã kim phản luỵ quân,
Tá canh chuyết tư điền.
Quát mao qui bối thượng,
Hà thời đắc thành chiên.
Khả liên Mã sinh si,
Chỉ kim khoa ngã hiền.
Chúng tiếu chung bất hối,
Thí nhất đương hoạch thiên.
Dịch nghĩa
Bác Mã vốn một gã nghèo cùng,
Theo ta hai mươi năm.
Ngày đêm coi trọng ta,
Xin góp tiền mua núi!
Ta nay làm luỵ đến bác,
Nhờ bác cho cày ruộng đó.
Nhưng nhổ lông trên lưng con rùa,
Bao giờ dệt thành chiếc mũ dạ cho nổi?
Đáng thương bác Mã dại dột,
Đến nay cứ tâng bốc ta là hay.
Người ta cười cho mà không hối,
Cứ như cho một lấy lại nghìn!
Đông Pha tuyệt cú
東坡絕句
雨洗東坡月色清，
市人行盡野人行。
莫嫌犖确坡頭路，
自愛鏗然曳杖聲。
Đông Pha tuyệt cú
Vũ tẩy Đông Pha nguyệt sắc thanh,
Thị nhân hành tận dã nhân hành.
Mạc hiềm lạc xác pha đầu lộ,
Tự ái khanh nhiên duệ trượng thanh
Đơn vịnh dược mã Đàn Khê sự
單詠躍馬檀溪事
老去花殘春日暮，
宦遊偶至檀溪路；
停騶遙望獨徘徊，
眼前零落飄紅絮。
暗想咸陽火德衰，
龍爭虎鬥交相持。
襄陽會上王孫飲，
坐中玄德身將危。
逃生獨出西門道，
背後追兵復將到。
一川煙水漲檀溪，
急叱征騎往前跳。
馬蹄踏碎青玻璃，
天風響處金鞭揮。
耳畔但聞千騎走，
波中忽見雙龍飛。
西川獨霸真英主，
坐下龍駒兩相遇。
檀溪溪水自東流，
龍駒英主今何處？
臨流三歎心欲酸，
斜陽寂寂照空山。
三分鼎足渾如夢，
蹤跡空留在世間。
Đơn vịnh dược mã Đàn Khê sự
Lão khứ hoa tàn xuân nhật mộ,
Hoạn du ngẫu chí Đàn Khê lộ;
Đình tham diêu vọng độc bồi hồi,
Nhãn tiền linh lạc phiêu hồng nhứ.
Ám tưởng Hàm Dương hoả đức suy,
Long tranh hổ đẩu giao tương trì;
Tương Dương hội thượng vương tôn ẩm,
Toạ trung Huyền Đức thân tương nguy.
Đào sanh độc xuất tây môn đạo,
Bối hậu truy binh phục tương đáo.
Nhất xuyên yên thuỷ trướng Đàn Khê,
Cấp sất chinh kị vãng tiền khiêu.
Mã đề đề toái thanh pha ly,
Thiên phong hưởng xử kim tiên huy.
Nhĩ bạn đãn văn thiên kị tẩu,
Ba trung hốt kiến song long phi.
Tây Xuyên độc phách chân anh chủ,
Toạ hạ long câu lưỡng tương ngộ.
Đàn Khê khê thuỷ tự đông lưu,
Long câu anh chủ kim hà xử!
Lâm lưu tam thán tâm dục toan,
Tà dương tịch tịch chiếu không san;
Tam phân đỉnh túc hồn như mộng,
Tung tích không lưu tại thế gian.
Hải đường
海棠
東風裊裊泛崇光，
香霧空濛月轉廊。
只恐夜深花睡去，
故燒高燭照紅妝
Hải đường
Ðông phong diểu diểu phiếm sùng quang,
Hương vụ không mông nguyệt chuyển lang.
Chỉ khủng dạ thâm hoa thuỵ khứ,
Cố thiêu cao chúc chiếu hồng trang.
Dịch nghĩa
Gió đông nhẹ nhàng vuốt ve sắc màu lộng lẫy,
Màn sương mênh mông ngát hương, trăng xế hành lang.
Chỉ sợ đêm về khuya hoa ngủ hết,
(Nên) giơ cao ngọn đuốc sáng để chiêm ngưỡng dáng hoa.
Hậu thập dư nhật phục chí
後十餘日復至
東君意淺著寒梅，
千朵深紅未暇裁。
安得道人殷七七，
不論時節遣花開。
Hậu thập dư nhật phục chí
Đông quân ý thiển trước hàn mai,
Thiên đoá thâm hồng vị hạ tài.
An đắc đạo nhân Ân Thất Thất,
Bất luân thời tiết khiển hoa khai.
Hiểu chí Ba Hà khẩu nghinh Tử Do
曉至巴河口迎子由
去年御史府
舉動觸四壁。
幽幽百尺井，
仰天無一席。
隔墻聞歌呼，
自恨計之失。
留詩不忍寫，
苦淚漬紙筆。
餘生復何幸，
榮事有今日。
江流鏡面淨，
煙雨輕冪冪。
孤舟如鳧黳，
點破千頃碧。
聞君在磁湖，
欲見隔咫尺。
朝來好風色，
旗腳西北擲。
行當中流見，
笑眼清光溢。
此邦疑可老，
修竹帶泉石。
欲買柯氏林，
玆謀待君必。
Hiểu chí Ba Hà khẩu nghinh Tử Do
Khứ niên ngự sử phủ,
Cử động xúc tứ bích.
U u bách xích tỉnh,
Ngưỡng thiên vô nhất tịch.
Cách tường văn ca hô,
Tự hận kế chi thất.
Lưu thi bất nhẫn tả,
Khổ lệ tí chỉ bút.
Dư sinh phục hà hạnh,
Vinh sự hữu kim nhật.
Giang lưu kính diện tĩnh,
Yên vũ khinh mạc mạc.
Cô chu như phù ế,
Điểm phá thiên khoảnh bích.
Văn quân tại Từ hồ,
Dục kiến cách chỉ xích.
Triêu lai hảo phong sắc,
Kỳ vĩ tây bắc trịch.
Hành đương trung lưu kiến,
Tiếu nhãn thanh quang dật.
Thử bang nghi khả lão,
Tu trúc đái tuyền thạch.
Dục mãi Kha thị lâm,
Tư mưu đãi quân tất.
Hoa ảnh
花影
重重疊疊上瑤臺，
幾度呼童掃不開。
剛被太陽收拾去，
卻教明月送將來。
Hoa ảnh
Trùng trùng điệp điệp thượng dao đài,
Kỷ độ hô đồng tảo bất khai.
Cương bị thái dương thu thập khứ,
Khước giao minh nguyệt tống tương lai.
Hoạ Hà trưởng quan lục ngôn
和何長官六言
青山自是絕世，
無人誰與為容。
說向市朝公子，
何殊馬耳東風。
Hoạ Hà trưởng quan lục ngôn
Thanh sơn tự thị tuyệt thế,
Vô nhân thuỳ dữ vi dung.
Thuyết hướng thị triều công tử,
Hà thù mã nhĩ đông phong.
Hoà thuật cổ đông nhật mẫu đơn tứ thủ kỳ 1
和述古冬日牡丹四首其一
一朵妖紅翠欲流，
春光回照雪霜羞。
化工只欲呈新巧，
不放閒花得少休。
Hoà thuật cổ đông nhật mẫu đơn tứ thủ kỳ 1
Nhất đoá yêu hồng thuý dục lưu,
Xuân quang hồi chiếu tuyết sương tu.
Hoá công chỉ dục trình tân xảo,
Bất phóng nhàn hoa đắc thiếu hưu.
Trên đây là những bài thơ hay nhất của Tô Đông Pha mà chúng tôi đã chọn lọc và muốn chia sẻ với bạn. Thông qua bài viết này bạn sẽ hiểu thêm về con người ông. Đó là một hồn thơ có sự hòa hợp và nhưng cũng rất mâu thuẫn. Và đó cũng chính là nét tính cách riêng của ông, có khoáng đạt nhưng cũng nhiều phen chìm nổi. Đùng quên đón đọc những bài viết tiếp theo của chúng tôi để cập nhật các bài thơ hay nhất bạn nhé!